کجا بودم ،کجا رفتم،کجایم من نمی‌دانم؟

تصور کنید برای اولین بار به مکانی ناشناخته سفر می کنید. اگر یک راهنمای آشنا به منطقه همراهتان نباشد و ابزاری مانند نقشه،جی پی اس یا قطب نما نداشته باشید ، به احتمال زیاد گم شدنتان حتمی است.
اما نگران نباشید. ما تنهایتان نمی گذاریم و در این مقاله به شما یاد خواهیم داد که بدون هیچ ابزاری در مکانهای ناشناخته ، مسیرتان را پیدا کنید.

اگر روز و هوا روشن است می توانید راههای زیر را امتحان کنید :
جهت‌یابی با سمت خورشید
همانطور که همگی می دانیم محل طلوع خورشید مشرق و محل غروب آن مغرب است . برای جهت یابی کافی است که بتوانیم یکی از جهات اصلی را پیدا کنیم آنگاه می توانیم با استفاده از رابطه ی معروف زیر سایر جهات را بیابیم :

اگر دست راست بطرف مشرق باشد؛ آنگاه دست چپ مغرب را نشان میدهد دراین حالت روبرو شمال و پشت سر جنوب خواهد بود .
این مطلب فقط در اول بهار و پائیز صحیح است، یعنی‌ در زمانهای دیگر، محل طلوع و غروب خورشید نسبت به مشرق و مغرب مقداری انحراف دارد که البته به سادگی‌ قابل تصحیح است. به عنوان مثال در اول تابستان و زمستان، محل طلوع و غروب خورشید ' حداقل ' حدود 23.5 ( بیست و سه و نیم ) درجه با محل دقیق شرق و غرب فاصله دارد که این خطا به هیچ وجه قابل چشم پوشی‌ نیست.

جهت‌یابی با سایه چوب (شاخص)
این روش ساده، دقیق و شامل چهار مرحله است. در شروع یک چوب یک متری به عنوان شاخص بیابید سپس:
1- شاخص را در زمین فرو کنید. بر روی سایه انتهایی شاخص تکه سنگی برای علامت گذاری بگذارید.
2- به مدت 10 الی 15 دقیقه صبر کنید تا سایه چند سانتی متر حرکت کند. انتهای شاخص را به همان طریق قبلی نشان کنید.
3- یک خط مستقیم میان این دو نقطه بکشید. این خط امتداد شرقی غربی را نشان می دهد.
4- حالا پای چپ خود را بر روی سنگ اول و پای راست خود را بر روی سنگ دوم قرار دهید، روبروی شما سمت شمال را نشان می دهد.
البته برای جلوگیری از هرگونه اشتباه لازم است به نکته توجه کنید که صبح زود و یا نزدیک غروب، زمان مناسبی برای تعیین جهت از این طریق نیست.

جهت یابی با ساعت عقربه‌دار

از ساعت معمولی می توان به طور تقریب برای تعیین شمال حقیقی استفاده کرد. در نیمکره شمالی عقربه ساعت شمار سمت خورشید قرار می گیرد که در این موقع نیمساز زاویه بین عقربه ساعت شمار و ساعت 12 معرف امتداد شمال و جنوب خواهد بود. البته این طریق در مورد وقت های محلی صدق می کند و در مورد وقتهای غیر محلی بهترین گزینه، تنظیم ساعت به وقت محلی است.
اگر در تعیین شمال مردد شدید به خاطر بیاورید که خورشید قبل از ظهر در سمت مشرق و هنگام عصر در سمت مغرب قرار می گیرد.
در نیمکره جنوبی روش کمی تفاوت دارد، بدین ترتیب که ابتدا ساعت 12 را به سمت خورشید گرفته و نیمساز زاویه بین ساعت 12 و عقربه ساعت شمار را رسم کنید. این نیمساز امتداد شمال- جنوب را نشان خواهد داد.

جهت یابی با گیاهان و درختان
علائمی خاص در طبیعت وجود دارد که اگر آنها را ببینید و به آنها دقت کنید، می توانید مسیر خود را بیابید. با توجه به این که گیاهان کجا و چگونه رشد کرده اند ، می توانید اطلاعاتی به دست آورید که به شما در پیدا کردن مسیر کمک کنند. این علائم به گونه ای نیستند که کاملا دقیق باشند اما اگر چند مورد از آنها را کنار هم جمع کنیم، می تواند مسیر درست را به شما نشان دهد.

برای مثال، برخی از گیاهان به خورشید تمایل دارند (در نیمکره شمالی به سمت جنوب ودر نیمکره جنوبی به سمت شمال خم می شوند)، علاوه بر این گیاهان در لبه آفتابگیر یک تپه ضخامت بیشتری دارند (لبه جنوبی تپه در نیمکره شمالی و لبه شمالی تپه در نیمکره جنوبی). از طرف دیگر معمولا پوست درختان اگر درلبه روبه خورشید باشند گرم ترند.

برش تنه درخت راه دیگری برای جهتیابی است. جهت جنوبی درخت به علت اینکه بیشتر در معرض نور خورشید قرار دارد ، باعث می شود خطوط دایره ای در جهت جنوب فاصله بیشتری داشته باشند.

این روشها جزو روشهای معمول به کار میرود اما روش های خاص و عجیب دیگری نیز وجود دارد که در تمرینات تکواندویی ، آموزش داده میشود.روشهایی مانند جهت یابی از روی لانه مورچه ها؛ مورچه های بزرگ بیابان معروف به مورچه خاكی یا مورچه گاز گیر می توانند بسیار مفید باشند. با تعقیب كردن یكی از آن ها تا لانه شان بروید و ورودی آن را پیدا كنید. لانه این مورچه ها سوراخ شان اكثرا رو به شمال است. یعنی متمایل به شمال است. علت آن هم نتابیدن مستقیم نور آفتاب به داخل لونه شان است.

روش بعدی شناسایی پوشش گیاهی تپه هاست. به تپه ها نگاه كنید.سمتی كه به طرف جنوب است خشكتر و كم گیاه تر از سمتی است كه رو به شمال است. البته اگر در بیابان هستید و پوشش گیاهی وجود ندارد می توانید از آفتاب جهت یابی كنید اما اگر هوا ابری شده ( به تازگی ) و می خواهید جهت یابی كنید با پیدا كردن یك تپه پر شیب در جهت های مختلف روی خاك شیب دست بگذارید و حرارت آن را بسنجید.تپه های پر شیب طرفی كه رو به شمال است خاكش خنك تر از طرفی است كه رو به جنوب است.
روش بعدی بسیار نادر است اما با اینحال در وضعیتی ممكن است ناچار باشید از آن استفاده کنید.اگر زنبوری دیدید به حركت آن دقت كنید. اگر مسنقیم پرواز می كرد بدانید یا به سمت لانه می رود یا به سمت گل. اما اگر در محیطی پروازی رقص مانند به نمایش می گذاشت ( دور از لانه ) در حركت آن دقیق شوید. زنبورهای در جستجوی گل در حركات مارپیچی خود برای مدتی به سمت شمال پرواز می كنند ( چند ثانیه ) بعد ناگهان چند دور دور خود می چرخند و حركت نا منظمی را آغاز می كنند و بعد از مدتی ناگهان رو به شمال می كنند و مدتی مستقیم به سمت شمال می روند و این كار را پیاپی انجام می دهند.

روش بعدی هم بسیارعجیب است. اگر سوسك مصری دیدید كه گلوله ای از پهن خشك را می غلتاند و با خود می برد ( در ایران ) به سمت غرب می رود.
روش بعدی چشیدن خاك است. اگر توانستید مسیری باقی مانده از یك جریان قدیمی آب مانند نهر یا جوب خشك شده ای را در روی یك شیب پیدا كنید.اگر خاك پایین شیب آن شور تر از خاك بالای شیب بود بدانید كه شیب به سمت جنوب است. اما اگر شورتر نبود دلیل بر به سمت شمال بودن شیب نیست.

تمام این روشها به ما کمک خواهند کرد اما باید سعی کنید قبل از شروع سفر، نقشه ها و عکس های موجود منطقه را بررسی نمایید ؛مسیر جریان رودخانه های بزرگ و سمتی که  در آن کوه ها و یا سلسله جبال امتداد دارند و موقعیت نقاط مشخص روی زمین را نسبت به هم نشان کنید تا ان شاء الله دچار مشکلی نشوید.
در مقاله بعدی همراه ما باشید تا روشهای جهت یابی در شب را نیز بیاموزید.

پی نوشت :

عنوان برگرفته از غزل عطار با مطلع : کجا بودم کجا رفتم کجاام من نمی‌دانم/به تاریکی در افتادم ره روشن نمی‌دانم

دفینه، انجمن آنوبانینی،کوهنورد،امدادگران ایران

مطالب مرتبط:
   انواع شیب ها
استفاده از رنگ ها در نقشه های نظامی
  جهت یابی بدون کمک قطب نما
   جهت یابی بدون قطب نما
 در سفر اینها را همراه خود ببرید
  توی کدام کیسه بخوابیم؟
زنده ماندن در سقوط
 نکات طلایی برای نجات از سقوط هواپیما
چگونه در تصادفات زنده بمانیم؟
  چگونه در یك حادثه هوایی زنده بمانیم؟